Omyłkowe usunięcie, awaria prądu, zepsucie się nośnika, atak wirusów – przyczyn utraty danych może być wiele. Czasem udaje się na szczęście odzyskać utracone pliki. Przeczytajmy, na czym polega przywracanie i w jaki sposób je przeprowadzić.

Dysk systemowy, dodatkowy, przenośny

Procedura odzyskiwania danych różni się znacząco w zależności od sprzętu, z którego dane chcemy odzyskać. Inaczej musimy postępować w przypadku plików usuniętych z dysku systemowego, dysku dodatkowego czy kart pamięci.

W przypadku dysku systemowego najważniejsze jest jak najszybsze wyłączenie zasilania sprzętu. Jest to ważne ze względu na niebezpieczeństwo nadpisania skasowanego pliku nowymi danymi przez system lub inne programy. Do odzyskania danych z takiego dysku przyda się drugi komputer lub specjalnie przygotowany boo­towalny nośnik, który pomoże odzyskać dane.

W przypadku kart pamięci i dysków dodatkowych odzyskiwanie jest znacznie prostsze, ponieważ możemy po prostu zainstalować odpowiednie oprogramowanie do odzyskiwania danych na dysku systemowym, przeskanować nośnik i przywrócić pliki.

Co się dzieje, gdy usuwamy dane

Jeśli usunęliśmy dane, korzystając na przykład z klawisza Delete, wtedy domyślnie zostały one przeniesione do Kosza systemowego i ich odzyskanie jest banalnie proste – polega na wejściu do folderu Kosz, kliknięciu na dany plik prawym przyciskiem myszy i wybranie opcji Przywróć.

Jeżeli jednak usuniemy plik trwale, czyli na przykład wciśniemy kombinację klawiszy Shift+Delete i zatwierdzimy operację usuwania, wtedy plik znika z naszego dysku. Co dzieje się z nim tak naprawdę? Odpowiedź jest różna w zależności od typu nośnika.

Dyski HDD

Popularne dyski twarde charakteryzują się tym, że mają w środku talerze, które kręcą się z odpowiednią prędkością. W ich przypadku każdy odczyt i zapis danych odbywa się na ścieżkach, które podzielone są na sektory. Aby dysk działał możliwie jak najszybciej, tworzone są specjalne mapy ścieżek i sektorów. Dane zapisywane są do sektorów oznaczonych jako wolne przez specjalną flagę logiczną. Gdy trwale usuwamy jakiś plik w systemie Windows, do dysku dociera informacja o tym i sektory, które przechowywały dany plik, zostają oznaczone jako „wolne”. Fizycznie dysk twardy nie usuwa zapisanych danych, ponieważ znacznie obniżyłoby to jego wydajność – prościej jest nadpisać zajęte wcześniej sektory.

Dzięki temu możliwe jest dość proste odzyskanie danych po ich trwałym usunięciu – wystarczy przywrócić odpowiednie logiczne połączenie, ponieważ dane nadal są na dysku.

Dyski SSD

Coraz więcej osób korzysta z dysków SSD – półprzewodnikowych lub stałych. Nie mają one żadnych części ruchomych. Ich największą zaletą jest znacznie wyższa wydajność w stosunku do HDD. Proces kasowania danych na takim dysku wygląda zupełnie inaczej. W momencie trwałego usunięcia pliku w systemie Windows dane na dysku SSD również są fizycznie wymazywane, ponieważ tego typu nośniki szybciej zapisują dane na pustej przestrzeni. Odzyskanie danych z tego typu nośników mogłoby być więc po prostu niemożliwe. Aby temu zaradzić, obecnie nośniki SSD korzystają ze specjalnych banków pamięci, które zapisują mapy struktur blokowych. Mogą one być wykorzystane przez specjalne oprogramowanie do odzyskiwania danych użytkownika.

Co tak naprawdę dzieje się na dysku HDD, gdy usuwamy plik w systemie Windows 

• Każdy dysk ma logiczne połączenie do danych.
• Usuwając plik z dysku, tak na prawdę usuwamy logiczne połączenie do danych.
• Nasz plik nadal jest fizycznie zapisany na dysku. Wykorzystując specjalne oprogramowanie, możemy przywrócić logiczne połączenie, a tym samym ponownie uzyskać dostęp do pliku.

Wyjmujemy dysk systemowy z laptopa

W przypadku komputera stacjonarnego wyjęcie dysku nie powinno stanowić problemu: rozkręcamy obudowę i odpinamy nośnik systemowy. W laptopach może być to znacznie bardziej skomplikowane. Wszystko zależy od modelu naszego urządzenia. Większość nowszych laptopów na spodzie ma specjalną klapkę oznaczoną jako HDD, pod którą znajduje się dysk twardy. Wymontowany dysk możemy podłączyć bezpośrednio do innego komputera poprzez interfejs SATA lub włożyć do obudowy na dyski przenośne i podłączyć poprzez interfejs USB. Musimy upewnić się, że komputer nie uruchomi się, korzystając z dysku, z którego chcemy odzyskać dane (w Boot Menu wybieramy odpowiedni nośnik do bootowania – patrz porada niżej). Potem możemy przejść do odzyskiwania danych, wykorzystując na przykład programy, które znajdziemy na płycie dołączonej do tego wydania.

Odzyskujemy dane z dysku systemowego bez wyjmowania go

Jeśli nie chcemy wyjmować dysku, możemy skorzystać z alternatywnej metody odzyskiwania, wykorzystując bootowalny nośnik tworzony w programie Lazesoft Recovery Suite.

Lazesoft Recovery Suite to kompletny pakiet do odzyskiwania danych. Pozwala też między innymi na archiwizację danych, naprawę mechanizmu rozruchu systemu czy odzyskiwanie haseł. Najciekawszym rozwiązaniem jest jednak dysk rozruchowy, który pozwala odzyskać dane nawet z dysku systemowego bez przenoszenia go do innego komputera. Aby utworzyć nośnik bootowalny, wystarczy kliknąć w oknie programu na Burn CD/USB Disk i postępować według wskazówek kreatora.

Uwaga! Ponieważ po skasowaniu ważnych danych z dysku systemowego nie możemy uruchamiać z niego systemu, taki nośnik należy utworzyć na innym komputerze lub przygotować go wcześniej, na wszelki wypadek.

Korzystamy z dysku ratunkowego

1. Uruchamiamy komputer, korzystając z boo­towalnego nośnika. W tym celu podłączamy nośnik i po wyświetleniu logo producenta komputera naciskamy klawisz włączający menu rozruchowe, czyli Boot Menu. Informacja, jaki to klawisz, powinna być widoczna u dołu ekranu. Najczęściej jest to F8, F9, F11, F12, Esc. W Boot Menu wybieramy nośnik USB.

2. Na ekranie Boot Menu wybieramy opcję Lazesoft Live CD i wciskamy Enter.

3. Po chwili załaduje się ekran narzędzia ratunkowego. Klikamy na pomarańczowy kafelek – Data recovery.

4. Wskazujemy dysk, z którego chcemy spróbować odzyskać dane, i klikamy na OK.

5. Wybieramy tryb pracy programu najbardziej dopasowany do naszych potrzeb – jeśli chcemy odzyskać skasowane pliki, klikamy na Undelete. Wybieramy partycję, którą chcemy przeskanować, i klikamy na Start search.

6. Następnie zaznaczamy pliki, które chcemy odzyskać, i klikamy na Save Files.

7. Pliki możemy zapisać bezpośrednio na boo­towalnym nośniku, innych dyskach i partycjach. Uwaga! Nie zapisujemy danych, które odzyskujemy, na tym samym dysku, gdyż jest ryzyko nadpisania odzyskiwanego elementu.

Najlepsze programy do odzyskiwania plików

Na płycie dołączonej do Komputer Świata Special 1/2019 znajdziemy między innymi pakiet narzędzi do odzyskiwania danych. Poznajmy te programy i dowiedzmy się, jak z nich korzystać.

Zdarza się, że dysk lokalny czy przenośny ulega awarii, która może pozbawić nas dostępu do danych. A czasem sami przez nieuwagę skasujemy pliki, które po pewnym czasie okazują się potrzebne. Na szczęście utracone dane możemy spróbować odzyskać za pomocą specjalnych programów. Czas ma znaczenie Niezależnie od tego, w jaki sposób utraciliśmy swoje pliki, czas, jaki ułynął od ich utraty do próby odzyskania, ma wpływ na powodzenie tego procesu. Dlaczego? Jeżeli usunęliśmy dane z dysku twardego, a następnie z niego korzystaliśmy, w miejscu, w którym się one znajdowały, zostają zapisane inne dane. A to może uniemożliwić odzyskanie tych utraconych. Aby zwiększyć szanse na przywrócenie danych, nie powinniśmy zapisywać nowych plików na danym nośniku przed próbą odzyskania.

Odzyskiwanie dla początkujących

Puran File Recovery to narzędzie, które można polecić początkującym użytkownikom, chcącym spróbować odzyskać utracone dane. 

1. Po uruchomieniu programu należy jedynie wskazać odpowiedni dysk lub partycję, którą chcemy przeskanować w poszukiwaniu możliwych do odzyskania plików. 

2. Po dokonaniu wyboru klikamy na Skanuj, aby rozpocząć poszukiwania.

3. Po zakończeniu skanowania program wyświetli listę odnalezionych plików. Pliki te oznaczone są lokalizacją, w jakiej się znajdowały, rozmiarem, a także stanem. Ostatni parametr informuje nas o tym, czy plik, który będziemy chcieli odzyskać, nie uległ znacznemu zniszczeniu i czy próba jego odzyskania ma w ogóle szanse na powodzenie. Aby odzyskać odszukany plik (lub pliki), zaznaczamy go i klikamy na polecenie Odzyskaj. 

4. Dalej wybieramy opcję Po prostu odzys­kaj. 

5. W kolejnym kroku wskazujemy, gdzie chcemy zapisać odzyskiwany plik. Należy wskazać lokalizację na innym nośniku niż ten, z którego odzyskujemy dane.

Głębokie wyszukiwanie plików do odzyskania 

Recuva to narzędzie, które potrafi odszukać i odzyskać pliki usunięte z dysku. Po wybraniu dysku, z którego odzyskujemy pliki, a także (ewentualnie) rodzaju plików i kliknięciu na Skanuj– przeprowadzone zostaje poszukiwanie.

Zdarza się jednak, że może ono nie zakończyć się powodzeniem. Pozwólmy jednak programowi Recuva na ponowne skanowanie – tym razem z wykorzystaniem Skanowania Głębokiego, o którego uruchomienie zostaniemy zapytani po przeprowadzeniu zwykłego skanowania.

Odpowiadamy twierdząco – a Recuva wykonuje kolejne skanowanie, które jest znacznie dokładniejsze od pierwszego, co zwiększa szanse na odnalezienie utraconych danych.

Odzyskiwanie wiadomości e-mail

Wise Data Recovery to oprogramowanie do odzyskiwania plików, które oferuje wygodny system filtrowania wyszukanych danych możliwych do odzyskania. Po przeprowadzeniu skanowania możemy wpisać słowa kluczowe w wyszukiwarce, by przefiltrować listę wyników.

W pole wyszukiwania można wpisywać też formaty plików – w formie *.rozszerzenie – co dla plików w formacie PNG wyglądałoby następująco: *.png.

Możemy również rozwinąć listę, aby wybrać zestaw formatów z danej kategorii. Wśród kategorii znajduje się też Email. Ponieważ programy pocztowe przechowują wiadomości w formie plików na dysku – również możemy je odzyskać. Wybranie opcji Email filtruje wyniki wyszukiwania do zbioru formatów , w jakich programy pocztowe zapisują e-maile.

Zaawansowane odzyskiwanie obsługiwane wierszem polecenia

TestDisk to narzędzie bez warstwy graficznej – obsługujemy je przez Wiersz polecenia, klawiszami strzałek i klawiszem . Program stworzono z myślą o odzyskiwaniu partycji i naprawianiu tablic partycji na dyskach twardych, nośnikach SSD, pamięciach USB, macierzach RAID.

1. Aby wykonać odzyskiwanie danych z partycji NTFS, po uruchomieniu TestDisk wybieramy opcję Create, by utworzyć plik z informacją o danych na dysku.

2. Wskazujemy dysk lub partycję, z której chcemy odzyskać dane. 

3. Program wykrywa typ tablic partycji na wybranym przez nas dysku – nie zmieniamy ustawień i przechodzimy dalej.

4. Wybieramy Advanced.

Naciskamy klawisz →, by przejść do opcji Undelete.

5. Program przetwarza dane i po pewnym czasie wyświetla listę usuniętych plików możliwych do odzyskania. Wybieramy z listy interesujący nas plik i naciskamy klawisz C. Plik zostaje skopiowany, a my zostaniemy poproszeni o wskazanie lokalizacji, w której ma zostać zapisany odzyskany plik. 

Bootowalne narzędzie do odzyskiwania 

Lazesoft Recovery Suite to cały pakiet narzędzi do odzyskiwania danych, tworzenia kopii zapasowych, umożliwiających w razie awarii przywracanie danych, i do naprawiania uszkodzonego systemu. Lazesoft Recovery Suite Professional działa jako nośnik ratunkowy. Aby móc korzystać z funkcji programu, najpierw za pomocą kreatora, który poprowadzi nas krok po kroku, musimy utworzyć bootowalny dysk CD lub nośnik USB. W razie awarii będziemy mogli uruchomić z niego komputer, a potem:

1. przywrócić system w wypadku problemów z rozruchem Windows,
2. odzyskać dane z dysków twardych, kart pamięci lub dysków flash utracone w wyniku przypadkowego usunięcia, formatowania lub uszkodzenia,
3. stworzyć obraz dysku lub partycji, by móc przywrócić system i dane w wypadku awarii, tworzyć i formatować partycje czy wymazać dysk,
4. odzyskać lokalne hasło systemu Windows. 

Aby utworzyć bootowalny nośnik z Lazesoft Recovery Suite, klikamy na Burn CD/USB Disk.